Trwają już 44 Żywieckie Gody...
44. Przegląd Zespołów Kolędniczych i Obrzędowych Żywieckie Gody 2013 potrwa do 27 stycznia.
26 stycznia 2013 r o godzinie 9:00 od Karczmy Żywieckiej ulicami Kościuszki, Zamkową na Rynek przejdzie korowód grup obrzędowych. Kolędników wcześniej także można spotkać w Milówce, Ciścu,i pobliskich miejscowościach. Jest to bardzo stary i piękny zwyczaj podtrzymywany przez grupy kolędników z Podbeskidzia. Legenda głosi, że to właśnie Jukace pomogli w ucieczce królowi Janowi Kazimierzowi przed Szwedami. Ci nie znając przyczyny dziwnych hałasów nie przekroczyli granicy Żywca i Zabłocia na rzece Sole, co pozwoliło królowi opuścić kraj. Ale skąd wzięli się Jukace i od czego wywodzi się nazwa? Genezę tradycji Jukaców znamy wyłącznie z relacji ich samych - mieli wystraszyć Szwedów, odstraszać batami złe duchy i złe moce. Co roku już nieliczne niestety grupy odnawiają ten wspaniały zwyczaj. Uczestnicy dbają o to aby nie zaginął przypominając tym samym dawną historię prawdziwych patriotów z Podbeskidzia.
A tutaj moje dawne wspomnienie sprzed 12 lat, kiedy braliśmy udział w biegu jako dziady...
W mowie dawnych Słowian słowo "god" oznaczało "rok". Oryginalnie nazwą "gody" określano czas przejściowy pomiędzy starym i nowym rokiem (czas "styku" starego i nowego godu – stąd nazwa miesiąca "styczeń". Wszystkie ludy indoeuropejskie (i nie tylko) posiadają mity o narodzinach (odrodzeniu) Słońca (lub odpowiadającego mu boga). Czas tego odrodzenia archetypowo zawsze przypada na okres końca grudnia, okolice przesilenia zimowego (co jest zrozumiałe, gdy weźmie się pod uwagę mitotwórczą siłę wielowiekowych obserwacji "odradzającego się" w tym czasie na niebie słońca, które we wszystkich kulturach tradycyjnych utożsamiane było z odpowiednimi bóstwami). Na okres przesilenia zimowego przypadały przykładowo największe święta pogańskiego Rzymu (Sol Invictus, Saturnalia).
Staropolską nazwą świąt Bożego Narodzenia były właśnie "Gody". Taka nazwa do dzisiejszego dnia funkcjonuje jeszcze w polskim folklorze oraz w języku kaszubskim ("Gòdë"), czeskim ("Štědrý den" – 24 grudnia) i łużyckim. W Polsce nazwy "Gody" inteligencja przestała używać w XVIII w., termin pozostał jednak wciąż żywy wśród ludu. Przetrwał w wielu znanych do dzisiaj przysłowiach (w swojej Księdze Przysłów Adalberg podaje 14 przysłów dotyczących Godów w sensie świąt Bożego Narodzenia).
Terminem "Gody" określano czas od dzisiejszego Bożego Narodzenia do święta Trzech Króli. Wszystkie wieczory pomiędzy tymi świętami nazywano "świętymi", co jest pozostałością po rozciągniętych w czasie oryginalnych Szczodrych Godach ("szczodrych wieczorach"). Podczas trwania Godów zaprzestawano wszelkiej pracy fizycznej i spędzano czas na wzajemnych odwiedzinach, przyjmowaniu gości, obdarowywaniu się prezentami i śpiewaniu tradycyjnych, starych pieśni.
Duchowieństwo chrześcijańskie, nie mogąc wyplenić tych zwyczajów wśród prostego ludu (który w sprawach obyczaju i tradycji jest zawsze bardzo konserwatywny), umiejętnie zmieniło ich znaczenie zastępując je jasełkami i śpiewaniem kolęd o narodzeniu Chrystusa (co lud przyjął łatwo, gdyż postać Chrystusa zastąpiła w prostej mentalności boga-Słońce, którego narodziny lud świętował w czasie Godów od wieków. Tradycją tego wieczoru było rozdawanie (początkowo tylko dzieciom i krewnym) upominków i tradycyjnych pierogów zwanych "szczodrakami". Zwyczaj ten dzisiaj przerodził się w tradycję obdarowywania prezentami bliskich w Wigilię. Szczodry wieczór kończył wspomniany wyżej czas "świętych wieczorów" (od Bożego Narodzenia do Trzech Króli).
Czas Szczodrych Godów jest czasem przejściowym – pod wieloma względami. Jest to czas śmierci starego słońca i narodzin młodego, końca poprzedniego roku i początku nowego. Gody obchodzone były w sposób wesoły – czas spędzano na ucztach, zabawach i radowaniu się (symbolika nadziei na rychły powrót ciepłych dni i koniec bardzo trudnej dla ludu zimy – koniec czasu śmierci, rozpoczęcie czasu obrastania nowego Słońca w siłę). Stąd przesunięcie pola semantycznego terminu "gody" do dzisiejszej terminologii, w której słowa "gody", "godowanie", "godny" oznaczają bogate uczty i biesiady (w szczególności weselne) i doniosłą (echo sakralności) wspaniałość.
U Słowian przesilenie zimowe poświęcone było także duszom zmarłych przodków. By dusze zmarłych mogły się ogrzać palono na cmentarzach ogniska i organizowano rytualne uczty (z którymi w późniejszym okresie przeniesiono się do domostw). Był to też szczególny czas na odprawianie wróżb mogących przewidzieć przebieg przyszłego roku np. pogodę i przyszłoroczne zbiory.
Diduch – dekorowany snop zboża w trakcie święta Szczodrych Godów, RKP (2009)
W pewnych regionach (głównie na Śląsku) w okresie tym praktykowano zwyczaj stawiania w kącie izby ostatniego zżętego snopa żyta. Był on zazwyczaj dekorowany suszonymi owocami (najczęściej jabłkami) oraz orzechami, zaś po święcie pieczołowicie przechowywany aż do wiosny. To właśnie z nasion pochodzących z kłosów tegoż snopa należało bowiem rozpocząć przyszłoroczny siew.
Innym zwyczajem była kultywowana szczególnie w południowej Polsce (na Podhalu, Pogórzu, Ziemi Sądeckiej i Krakowskiej, na Żywiecczyźnie oraz ponownie na Śląsku) tzw. podłaźniczka – udekorowana gałąź jodły, świerku lub sosny wieszana pod sufitem. Powszechne było też ścielenie słomy lub siana pod nakryciem stołu… Wszystko to czyniono dla zapewnienia przyszłorocznego urodzaju. Na przełomie XVIII i XIX w. tradycję dekorowania snopa żyta (orzechami, jabłkami, drewnianymi ptaszkami i figurkami z ciasta) niemal całkowicie zastąpił przybyły z Niemiec zwyczaj dekorowania choinki (która to ostatecznie, stała się niejako symbolem innego święta jakim jest chrześcijańskie Boże Narodzenie.
Wiele pierwotnych słowiańskich zabiegów magicznych (w tym np. wspomniane już ścielenie słomy lub siana pod obrusem) nadal powszechnie jednak praktykowana jest w wielu domach po dziś dzień, choć z czasem nadano im chrześcijański wydźwięk i interpretację – również wyraz "kolęda" pierwotnie oznaczał radosną pieśń noworoczną, śpiewaną podczas odwiedzania znajomych gospodarzy w noc przesilenia zimowego (inna etymologia wiąże słowo "kolęda" z przeniknięciem na obszar słowiańszczyzny łacińskiego słowa calendae, którym określano początek nowego roku – taka interpretacja jest zgodna z przytoczonym w poprzednich akapitach etymologii nazwy "Gody").
Ważnym elementem pradawnych Szczodrych Godów było rytualne obchodzenie domów z figurą symbolizującą nowo narodzone (w dzień przesilenia) Słońce. Zwyczaj ten zmieszał się z mitologią chrześcijańską, dając różne wersje przypowieści zwiastowania gwiazdą betlejemską, zwyczaj wyglądania pierwszej gwiazdy, a także bardzo ważny atrybut obchodzących domy kolędników – gwiazdę
Zwyczaj Godów ma swoje podłoże historyczne dotyczące Potopu Szwedzkiego wtedy to przebrani za kolędników Jukace walczyli pod przebraniem ze znienawidzonym okupantem.
Więcej na ten temat można przeczytać w artykule
na stronie
Źródła:
http://wiescizablockie.dbv.pl/news.php?rowstart=11
Wikipedia
Zbiory Muzeum Żywieckiego - fotografie własne
http://fotoreportaz.beskidy24.eu/fotoreportaz,bitewny_zgielk_nad_mikuszowicami_,20.html
Bardzo piękny zwyczaj, mam nadzieję, że będzie nadal praktykowany i tradycja nie zginie w coraz to nowocześniejszym świecie :) Najbardziej żałuję, że akurat w weekend mam zjazd i zamiast w Żywcu, trzeba będzie spędzić czas w Katowicach :( Bardzo barwny, ciekawy wpis :) Dobrze, że ktoś popularyzuje folklor :) Pozdrawiam serdecznie.
OdpowiedzUsuńTeż tak uważam to bardzo fajne kultywować coś co ma zaszczytne miejsce w historii Podbeskidzia. Jeszcze kilka lat temu brałem w tym udział to było jedno z moich ulubionych zimowych zajęć organizowaliśmy grupę i ruszaliśmy z kolędą:)Teraz już niestety zwyczaje tracą dawny blask, ale fajne jest
OdpowiedzUsuńto, że są jeszcze ludzie dla których ten zwyczaj ma głębsze znaczenie:) Szkoda, że nie dasz rady:/ale nic straconego będziesz mogła zobaczyć zdjęcia z tego dnia na blogu bo wybieram się tam w sobotę:)O wiele lepiej jest na żywo, ale zawsze to coś:)Kto wie może odwołają zajęcia?...;)
Bardzo dziękuję:) Przesyłam najlepsze pozdrowienia i zapraszam do mnie znowu:)